Trong thế giới đầu tư tài chính đầy biến động, tâm lý So Sánh Với Người Khác là một trong những cạm bẫy tâm lý nguy hiểm nhất mà nhà đầu tư, đặc biệt là người mới, thường xuyên mắc phải. Hiện tượng này không chỉ tạo ra áp lực không cần thiết mà còn dẫn đến những quyết định sai lầm, phá vỡ kỷ luật đầu tư và chệch hướng khỏi mục tiêu tài chính cá nhân. Đây là một trong số các lỗi thường mắc phải của nhà đầu tư mà chúng tôi, Mở Tài Khoản VPS, nhận thấy cần được phân tích sâu sắc. Việc hiểu rõ tác động tiêu cực của việc so sánh với người khác và xây dựng một chiến lược cá nhân vững chắc là chìa khóa để đạt được thành công bền vững trên thị trường.
Tâm lý này có thể dẫn đến FOMO (Fear Of Missing Out – Nỗi sợ bỏ lỡ), khiến nhà đầu tư vội vàng tham gia vào các xu hướng không phù hợp với khẩu vị rủi ro của mình. Thực tế cho thấy, việc tập trung vào hành trình đầu tư của bản thân, thay vì nhìn vào người khác, là yếu tố cốt lõi để giữ vững lợi nhuận. Nếu bạn đang cảm thấy phân vân hay lo lắng vì thành công của người khác, rất có thể bạn đang đầu tư không có kế hoạch và cần chấn chỉnh lại tư duy của mình.
Tại sao nhà đầu tư thường có xu hướng so sánh với người khác?
Xu hướng so sánh với người khác trong lĩnh vực đầu tư không phải là một hiện tượng ngẫu nhiên mà bắt nguồn từ những khía cạnh sâu xa trong tâm lý con người và tác động của môi trường xã hội. Con người về bản chất là sinh vật xã hội, luôn có nhu cầu được công nhận và tìm kiếm điểm tựa trong cộng đồng. Khi tiếp xúc với thông tin về thành công tài chính của người khác, đặc biệt là trên các nền tảng mạng xã hội hoặc các diễn đàn đầu tư, tâm lý này càng được đẩy mạnh.
Một trong những nguyên nhân chính là thiếu tự tin vào kiến thức và chiến lược đầu tư của bản thân. Khi chưa có đủ kinh nghiệm hoặc không nắm vững các nguyên tắc phân tích cơ bản (Fundamental Analysis) và phân tích kỹ thuật (Technical Analysis), nhà đầu tư mới thường có xu hướng dựa vào lời khuyên, kết quả của người khác để đưa ra quyết định. Họ tin rằng nếu người khác thành công, thì mình cũng sẽ thành công theo. Sự thiếu kiên định này khiến họ dễ dàng bị cuốn vào hiệu ứng đám đông, hay còn gọi là herd mentality, bỏ qua việc tự mình nghiên cứu và đánh giá. Hơn nữa, việc tiếp cận thông tin sai lệch hoặc không đầy đủ về tình hình tài chính của người khác cũng góp phần làm trầm trọng thêm vấn đề. Rất ít người chia sẻ về những khoản thua lỗ hoặc khó khăn, mà chủ yếu khoe về lợi nhuận, tạo ra một bức tranh không thực tế về thị trường. Điều này càng làm gia tăng áp lực và kỳ vọng phi lý cho những ai đang so sánh với người khác.
“Đầu tư không phải là cuộc đua xem ai về đích trước, mà là một hành trình marathon cá nhân cần sự kiên định và thấu hiểu bản thân.” – Trần Anh Tuấn, Chuyên gia phân tích thị trường.
Tâm lý so sánh trong đầu tư và tác động tiêu cực lên nhà đầu tư cá nhân
Tác hại khôn lường của việc so sánh trong đầu tư
Việc so sánh với người khác trong đầu tư mang lại những tác hại sâu rộng, không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận mà còn tác động tiêu cực đến tâm lý và sự phát triển lâu dài của nhà đầu tư. Khi bạn không ngừng nhìn vào danh mục đầu tư của người khác, bạn sẽ dễ rơi vào FOMO (Fear Of Missing Out). Nỗi sợ này khiến bạn đưa ra các quyết định vội vàng, mua vào cổ phiếu khi giá đã tăng cao hoặc bán ra khi thị trường điều chỉnh nhẹ, chỉ vì thấy người khác đang “kiếm lời” hoặc “cắt lỗ”. Những quyết định dựa trên cảm xúc và sự bất an này thường dẫn đến thua lỗ tài chính đáng kể. Ví dụ, vào tháng 5 năm 2025, khi một cổ phiếu công nghệ X bỗng tăng trần liên tục, nhiều nhà đầu tư đã vội vàng đổ tiền vào mà không tìm hiểu kỹ cơ bản doanh nghiệp, chỉ vì thấy bạn bè khoe lợi nhuận. Kết quả là khi cổ phiếu này điều chỉnh mạnh sau đó, họ phải chịu thiệt hại nặng nề.
Việc liên tục so sánh với người khác cũng làm bạn mất phương hướng đầu tư cá nhân. Thay vì tập trung vào mục tiêu tài chính, khẩu vị rủi ro và chiến lược đã định, bạn sẽ bị cuốn vào vòng xoáy của các “mã nóng” hay “tin đồn” mà người khác đang theo đuổi. Điều này khiến bạn bỏ qua các nguyên tắc quan trọng như việc không tìm hiểu doanh nghiệp định đầu tư một cách kỹ lưỡng, dẫn đến những khoản đầu tư kém chất lượng. Hậu quả là danh mục đầu tư trở nên lộn xộn, không có sự đa dạng hóa hợp lý, và rủi ro tăng cao. Về mặt tâm lý, sự so sánh liên tục gây ra căng thẳng, lo âu và thất vọng. Bạn có thể cảm thấy ghen tị khi thấy người khác kiếm được nhiều hơn, hoặc cảm thấy tự ti khi thấy danh mục của mình kém hơn. Những cảm xúc tiêu cực này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng ra quyết định mà còn tác động xấu đến cuộc sống cá nhân, làm giảm đi niềm vui và sự hứng thú với hành trình đầu tư.
Tác hại của việc so sánh kết quả đầu tư cá nhân với người khác
Làm thế nào để loại bỏ tâm lý so sánh và tập trung vào bản thân?
Để loại bỏ tâm lý so sánh với người khác và xây dựng một hành trình đầu tư vững chắc, bạn cần thực hiện một số thay đổi trong tư duy và hành động. Điều quan trọng nhất là phải xác định rõ mục tiêu tài chính và khẩu vị rủi ro cá nhân. Trước khi đầu tư, hãy tự hỏi: Bạn muốn đạt được điều gì? Trong bao lâu? Bạn sẵn sàng chấp nhận mức rủi ro nào? Một khi có mục tiêu rõ ràng, bạn sẽ ít bị phân tâm bởi những gì người khác đang làm. Ví dụ, nếu mục tiêu của bạn là tích lũy cho hưu trí trong 20 năm, việc một người bạn khoe lợi nhuận 50% trong một tháng từ cổ phiếu đầu cơ sẽ không còn ảnh hưởng đến quyết định của bạn.
Tiếp theo, hãy xây dựng chiến lược đầu tư cá nhân hóa. Chiến lược này phải phù hợp với nguồn vốn, thời gian biểu, kiến thức và mục tiêu của riêng bạn. Bạn có thể là nhà đầu tư giá trị, nhà đầu tư tăng trưởng, hoặc kết hợp cả hai. Điều quan trọng là phải tuân thủ chiến lược đó. Hãy dành thời gian để nghiên cứu thị trường, phân tích các doanh nghiệp tiềm năng và lựa chọn những mã cổ phiếu phù hợp với tầm nhìn của mình.
Để duy trì sự ổn định, hãy tuân thủ kỷ luật đầu tư một cách nghiêm ngặt. Điều này có nghĩa là bạn phải kiên định với kế hoạch đã đề ra, không dao động bởi những biến động ngắn hạn của thị trường hay những lời “phím hàng” từ người khác. Hãy đặt ra các điểm mua/bán rõ ràng và tuân thủ chúng. Giáo dục bản thân liên tục cũng là yếu tố then chốt để tăng cường sự tự tin và giảm bớt nhu cầu so sánh. Càng có nhiều kiến thức về tài chính, kinh tế vĩ mô và vi mô, bạn càng vững vàng hơn trong các quyết định của mình. Hãy đọc sách, tham gia các khóa học, theo dõi tin tức tài chính đáng tin cậy.
Cuối cùng, hãy quản lý kỳ vọng thực tế về lợi nhuận. Thị trường chứng khoán không phải lúc nào cũng mang lại lợi nhuận cao. Sẽ có những giai đoạn tăng trưởng chậm, thậm chí là điều chỉnh. Chấp nhận sự thật này sẽ giúp bạn tránh được sự thất vọng khi không đạt được “lợi nhuận mơ ước” mà người khác có vẻ đang khoe khoang. Ngoài ra, việc tạo nhật ký giao dịch sẽ giúp bạn theo dõi tiến độ của bản thân một cách khách quan, từ đó rút ra bài học và cải thiện chiến lược mà không cần phải nhìn sang người khác.
“Con đường thành công trong đầu tư không nằm ở việc bạn giỏi hơn ai, mà ở việc bạn hiểu rõ bản thân và tuân thủ nguyên tắc của mình.” – Lê Thanh Sơn, Cố vấn tài chính cấp cao.
Các phương pháp giảm thiểu tâm lý so sánh trong đầu tư cá nhân
Những chỉ số nào cần tập trung thay vì so sánh lợi nhuận với người khác?
Thay vì lãng phí năng lượng vào việc so sánh với người khác dựa trên lợi nhuận thuần túy (thường là con số chưa được kiểm chứng và không phản ánh đầy đủ bức tranh), nhà đầu tư thông minh nên tập trung vào các chỉ số và yếu tố phản ánh hiệu suất thực tế của chính danh mục đầu tư của mình. Điều quan trọng nhất chính là lợi nhuận theo mục tiêu cá nhân. Nếu mục tiêu của bạn là đạt được 15% lợi nhuận mỗi năm để mua nhà vào năm 2025 và bạn đang trên đà đạt được điều đó, thì việc người khác khoe 30% lợi nhuận không có ý nghĩa gì đối với kế hoạch của bạn. Việc đạt được mục tiêu cá nhân mới là thước đo thành công thực sự.
Một chỉ số quan trọng khác cần xem xét là tỷ lệ lợi nhuận trên rủi ro (Risk-adjusted return). Đây là thước đo hiệu suất danh mục đầu tư có tính đến mức độ rủi ro bạn đã chấp nhận để đạt được lợi nhuận đó. Chẳng hạn, Chỉ số Sharpe Ratio có thể giúp bạn đánh giá xem lợi nhuận mà bạn tạo ra có xứng đáng với mức độ rủi ro bạn đã chấp nhận hay không. Một danh mục có lợi nhuận thấp hơn nhưng rủi ro thấp hơn đáng kể có thể tốt hơn nhiều so với một danh mục có lợi nhuận cao nhưng rủi ro quá lớn.
Các chỉ số đầu tư quan trọng cần tập trung thay vì so sánh lợi nhuận với người khác
Bên cạnh đó, mức độ đa dạng hóa danh mục là một chỉ số phản ánh sự an toàn và bền vững của khoản đầu tư. Một danh mục được đa dạng hóa tốt sẽ giúp giảm thiểu rủi ro khi một ngành hoặc một cổ phiếu cụ thể gặp khó khăn. Thay vì chỉ nhìn vào “mã nóng” mà bạn bè đang nắm giữ, hãy tự đánh giá xem danh mục của mình đã phân bổ hợp lý giữa các ngành, loại tài sản và thị trường hay chưa. Tỷ lệ draw-down tối đa cũng là một chỉ số quan trọng, thể hiện mức giảm giá trị tài sản tối đa mà danh mục của bạn từng trải qua từ đỉnh. Hiểu rõ khả năng chịu đựng thua lỗ của bản thân và của danh mục sẽ giúp bạn chuẩn bị tâm lý tốt hơn cho những giai đoạn thị trường khó khăn, thay vì hoảng loạn khi thấy người khác đang “cắt lỗ”. Cuối cùng, hãy tập trung vào tỷ lệ tăng trưởng vốn dài hạn. Đầu tư là một cuộc marathon, không phải cuộc chạy nước rút. Sự tăng trưởng bền vững qua nhiều năm mới là yếu tố quyết định sự giàu có thực sự, chứ không phải lợi nhuận đột biến trong vài ngày hay vài tuần.
“Sự so sánh duy nhất có ý nghĩa trong đầu tư là so sánh hiệu suất của bạn với mục tiêu và chiến lược đã đề ra.” – Nguyễn Thị Hà, Giám đốc Quỹ đầu tư Alpha.
Kết luận
Việc so sánh với người khác trong đầu tư không chỉ là một lỗi tâm lý phổ biến mà còn là một rào cản lớn trên con đường đạt đến thành công tài chính. Như chúng ta đã thấy, hành vi này có thể dẫn đến FOMO, những quyết định thiếu suy nghĩ, và làm mất đi sự tập trung vào mục tiêu tài chính và chiến lược cá nhân của bạn.
Để trở thành một nhà đầu tư thành công, điều cốt yếu là phải học cách loại bỏ những áp lực không cần thiết từ môi trường bên ngoài và đặt trọng tâm vào chính bản thân bạn. Hãy xây dựng một kế hoạch đầu tư rõ ràng, tuân thủ kỷ luật, liên tục nâng cao kiến thức và đánh giá hiệu suất của mình dựa trên những mục tiêu và chỉ số cá nhân đã đề ra, thay vì nhìn vào người khác.
Hãy nhớ rằng, hành trình đầu tư là một quá trình cá nhân độc đáo. Thành công không đến từ việc bạn chạy nhanh hơn ai, mà đến từ việc bạn kiên định trên con đường của riêng mình. Hãy bắt đầu hành trình đầu tư thông minh và bền vững của riêng bạn ngay hôm nay bằng cách mở tài khoản VPS cùng chúng tôi, nơi bạn sẽ được hỗ trợ với những kiến thức và công cụ cần thiết để tự tin đưa ra quyết định.
