Chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở là hai khái niệm quan trọng trong lĩnh vực tài chính và đầu tư. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về tổng quan, tương quan và cách hoạt động của hai loại chứng khoán này.
Tổng quan về chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh là một loại công cụ tài chính được tạo ra từ các tài sản gốc như cổ phiếu, hàng hóa, chỉ số thị trường, lãi suất, tỷ giá hối đoái và rủi ro tín dụng. Nó được giao dịch trên các sàn giao dịch chứng khoán phái sinh và có thể được sử dụng để bảo vệ chống lại rủi ro hoặc tạo ra lợi nhuận từ biến động giá của tài sản gốc.
Một ví dụ về chứng khoán phái sinh phổ biến là hợp đồng tương lai (futures contract). Hợp đồng tương lai cho phép nhà đầu tư mua hoặc bán một tài sản vào một thời điểm trong tương lai với giá đã được thỏa thuận trước đó. Điều này giúp hạn chế rủi ro của giá tài sản sẽ biến đổi trong tương lai.
Tổng quan về chứng khoán cơ sở
Chứng khoán cơ sở, hay còn được gọi là chứng khoán vật lý (underlying securities), là các loại tài sản cơ bản mà chứng khoán phái sinh được dựa trên. Chúng có thể là cổ phiếu, chỉ số thị trường, hàng hóa, ngoại tệ, hoặc tài sản khác. Chứng khoán cơ sở được giao dịch trực tiếp trên sàn giao dịch chứng khoán thông thường.
Ví dụ, trong trường hợp hợp đồng tương lai được dựa trên chỉ số S&P 500, chỉ số S&P 500 chính là chứng khoán cơ sở. Giá trị của hợp đồng tương lai sẽ biến đổi theo giá của chỉ số S&P 500.
Sự tương quan giữa chứng khoán phái sinh và cơ sở
Chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Thay vì mua hoặc bán trực tiếp tài sản cơ bản, nhà đầu tư có thể giao dịch chứng khoán phái sinh để tận dụng biến động giá của tài sản cơ sở.
Ví dụ, một nhà đầu tư có thể mua hợp đồng tương lai dựa trên chỉ số S&P 500 để tận dụng sự tăng giảm của chỉ số này trong tương lai. Nếu giá trị của chỉ số S&P 500 tăng, nhà đầu tư có thể bán hợp đồng tương lai với giá cao hơn và thu được lợi nhuận. Ngược lại, nếu giá trị của chỉ số giảm, nhà đầu tư có thể mua hợp đồng tương lai với giá thấp hơn để tránh mất tiền.
Cơ chế hoạt động của chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh hoạt động dựa trên các hợp đồng phái sinh như hợp đồng tương lai và hợp đồng chênh lệch (options). Những hợp đồng này có giá trị được xác định dựa trên giá của tài sản cơ sở và các yếu tố khác như thời gian, lãi suất, và biến động dự kiến của tài sản.
Ví dụ, trong hợp đồng tương lai, nhà đầu tư cam kết mua hoặc bán một tài sản cơ bản vào một thời điểm trong tương lai. Giá mua/bán và thời điểm này đã được thỏa thuận trước đó. Khi thời điểm hợp đồng đến, nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch theo điều kiện đã thỏa thuận hoặc tìm người khác để chuyển nhượng hợp đồng.
Cơ chế hoạt động của chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư tận dụng biến động giá của tài sản cơ bản mà không cần sở hữu trực tiếp tài sản đó. Điều này mang lại sự linh hoạt và tiềm năng lợi nhuận cao, nhưng cũng đồng thời mang theo rủi ro tương ứng.
Cơ chế hoạt động của chứng khoán cơ sở
Chứng khoán cơ sở hoạt động trên các sàn giao dịch truyền thống, trong đó nhà đầu tư mua và bán trực tiếp các tài sản cơ bản như cổ phiếu, hàng hóa, và chỉ số thị trường. Giá trị của chứng khoán cơ sở được xác định dựa trên sự cung cầu của thị trường và các yếu tố tài chính và kinh tế liên quan.
Ví dụ, khi một nhà đầu tư mua cổ phiếu của một công ty, ông ta trở thành cổ đông của công ty đó và có quyền nhận cổ tức (nếu có) và tham gia vào quyết định của công ty. Nhà đầu tư có thể mua và bán cổ phiếu này trên sàn giao dịch để tạo ra lợi nhuận từ biến động giá cổ phiếu.
Cơ chế hoạt động của chứng khoán cơ sở dựa trên nguyên tắc căn bản của thị trường cung cầu. Nếu có nhiều người muốn mua một tài sản, giá của tài sản đó sẽ tăng lên. Ngược lại, nếu có nhiều người muốn bán tài sản, giá sẽ giảm xuống.
Phân biệt chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở
Có một số khác biệt quan trọng giữa chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở:
- Tính chất: Chứng khoán phái sinh được tạo ra từ các hợp đồng phái sinh và không liên quan trực tiếp đến tài sản cơ bản. Trong khi đó, chứng khoán cơ sở là các tài sản cơ bản được giao dịch trực tiếp trên thị trường.
- Tiềm năng lợi nhuận: Chứngkhoán phái sinh mang lại tiềm năng lợi nhuận cao hơn so với chứng khoán cơ sở. Vì nhà đầu tư không cần sở hữu trực tiếp tài sản, mà chỉ cần tham gia giao dịch các hợp đồng phái sinh, họ có thể tận dụng biến động giá của tài sản cơ bản một cách linh hoạt và tạo ra lợi nhuận từ sự chênh lệch giữa giá mua và giá bán hợp đồng.
- Rủi ro: Tuy chứng khoán phái sinh có tiềm năng lợi nhuận cao, nhưng nó cũng đi kèm với rủi ro tương ứng. Do không sở hữu trực tiếp tài sản cơ bản, nhà đầu tư có thể gặp phải rủi ro từ biến động giá, rủi ro liên quan đến thời gian và các yếu tố tài chính khác. Trong khi đó, chứng khoán cơ sở mang theo rủi ro thị trường và rủi ro công ty cụ thể.
- Khả năng ảnh hưởng: Chứng khoán phái sinh có thể ảnh hưởng đến giá tài sản cơ bản. Khi có nhiều giao dịch chứng khoán phái sinh liên quan đến một tài sản cơ bản, nó có thể tạo ra áp lực mua hoặc bán trên thị trường của tài sản đó. Tuy nhiên, chứng khoán cơ sở không có tác động trực tiếp lên giá trị chứng khoán phái sinh.
Nên tham gia chứng khoán phái sinh hay cơ sở?
Việc tham gia chứng khoán phái sinh hay chứng khoán cơ sở phụ thuộc vào mục tiêu và kiến thức của từng nhà đầu tư. Dưới đây là một số yếu tố cần xem xét:
- Mục tiêu đầu tư: Nếu bạn muốn tận dụng biến động giá tài sản cơ bản mà không cần sở hữu trực tiếp, chứng khoán phái sinh có thể là lựa chọn phù hợp. Nếu bạn quan tâm đến việc đầu tư vào các công ty cụ thể và tham gia vào quyết định của công ty, chứng khoán cơ sở có thể là lựa chọn tốt hơn.
- Kiến thức và kinh nghiệm: Tham gia chứng khoán phái sinh đòi hỏi hiểu biết về cơ chế hoạt động và quyền hạn của các loại hợp đồng phái sinh. Nếu bạn chưa có kiến thức và kinh nghiệm chứng khoán đầy đủ, bắt đầu với chứng khoán cơ sở có thể là một cách an toàn hơn.
- Khả năng chịu rủi ro: Chứng khoán phái sinh có tiềm năng lợi nhuận cao nhưng cũng gắn liền với rủi ro tương ứng. Nếu bạn có khả năng chịu đựng rủi ro cao và có kiến thức cần thiết để quản lý rủi ro, tham gia chứng khoán phái sinh có thể mang lại lợi nhuận hấp dẫn. Ngược lại, nếu bạn muốn đầu tư an toàn hơn vàtránh rủi ro cao, chứng khoán cơ sở có thể là lựa chọn tốt hơn.
- Thời gian và tài chính: Tham gia chứng khoán phái sinh yêu cầu bạn theo dõi và quản lý các hợp đồng phái sinh liên tục. Nếu bạn không có đủ thời gian hoặc tài chính để theo dõi và giao dịch thường xuyên, chứng khoán cơ sở có thể phù hợp hơn vì nó cho phép bạn đầu tư vào tài sản dựa trên chiến lược dài hạn.
Tóm lại, việc chọn giữa chứng khoán phái sinh và chứng khoán cơ sở phụ thuộc vào mục tiêu, kiến thức, sẵn sàng chịu đựng rủi ro và tài chính của từng nhà đầu tư. Nếu cần, bạn cũng nên tìm kiếm lời khuyên từ nhà đầu tư chuyên nghiệp hoặc tư vấn tài chính để đưa ra quyết định thông minh.
